Zawód nauczyciela jest zawodem zaufania publicznego. Pojęcie to kojarzy się Polakom przede wszystkim z zawodem wymagającym od wykonujących go osób specjalnych standardów etycznych, moralnych oraz wysokiej jakości usług. Według raportu CBOS z kwietnia 2004 roku
„Zawód zaufania publicznego to zawód, który jest istotny dla ogółu społeczeństwa i charakteryzuje się: szczególną więzią zaufania między klientem a osobą wykonującą dany zawód; obowiązkową tajemnicą zawodową; nienaganną postawą moralną i etyczną osób wykonujących taki zawód; wysokim poziomem jakości świadczonych usług; zorganizowaniem się osób wykonujących ten zawód w obowiązkowym samorządzie zawodowym” (CBOS, 2004 s. 6).
Społeczna doniosłość zawodu nauczyciela wiąże się z publiczną ocena jego zachowań. W badaniu CBOS dotyczącym opinii społecznej na temat zawodów zaufania publicznego (CBOS, 2004) nauczyciel znajduje się na piątym miejscu na liście tychże zawodów sugerowanej przez respondentów. Według sondażu OBOP, nauczyciel jest drugim, zaraz po lekarzu zawodem, którego przedstawiciele są najbardziej szanowani przez Polaków (OBOP, 2000). Jednakże, nauczyciel to, w przekonaniu Polaków, jeden z najbardziej stresujących (15%), ale i najbardziej szanowanych przez ludzi zawodów (12%) (OBOP, 2000). Poza tym jednak jest uważany za zawód, w którym trudno znaleźć pracę (7%), odpowiedzialny (6%) i szczególnie trudny (6%) (OBOP, 2000).
Dlatego też na pytanie „Czy polskie szkoły wywiązują się ze swoich zadań?” 86% badanych odpowiedziało, że nauczyciel ma bardzo duży wpływ na poziom wiedzy uczniów, co świadczy o przekonaniu Polaków o skuteczności pracy nauczycieli (CBOS, 2001). Polacy wypowiedzieli się również na temat rzetelności pracy nauczycieli, umieszczając zawód nauczyciela na trzecim miejscu po naukowcach i pielęgniarkach wśród najrzetelniejszych (CBOS, 2004).
Powyższe dane stoją w sprzeczności w stosunku do wizerunku nauczyciela kreowanego przez media. Warte analizy pod tym względem są artykuły w prasie, programy w radiu i telewizji oraz bajki i filmy dla dzieci. Wiele reklam skierowanych do młodych ludzi wykorzystuje w swych przekazach negatywny wzorzec nauczyciela, np.: reklama sieci telefonii komórkowej Plus[embedyt]http://www.youtube.com/watch?v=eySQ6VbbKOc[/embedyt] lub strategia reklamowa batonów Snickers. Na przełomie 2005 i 2006 roku media kilkakrotnie donosiły o wątpliwym etycznie zachowaniu nauczycieli. Te doniesienia łączyły się z żądaniami ograniczenia praw nauczycieli zapisanych w Karcie Nauczyciela, ustawie stanowiącej o zawodzie nauczycielskim. Wyrazem zaniepokojenia środowiska nauczycielskiego było powołanie w kwietniu 2005 roku instytucji społecznego rzecznika praw nauczyciela.
Rozwój środków masowego przekazu, podniesienie poziomu wykształcenia i rozwój instytucji upowszechniających kulturę sprawiły, że nauczyciel stracił dotychczasową pozycję głównego organizatora kształcenia, a stał się jednym z wielu pracowników oświatowych. W doniesieniach prasowych zawód nauczyciela nie jest wysoko notowany w hierarchii społecznej. Również pod względem warunków materialnych nauczyciele należą do grup zarabiających poniżej średniej krajowej.
Powszechna wśród nauczycieli opinia głosi, że najlepsze pomoce naukowe, programy nauczania i środki dydaktyczne są zbyteczne, jeśli nauczyciel nie stanowi bogatej, zdrowej psychicznie osobowości, i jeśli nie przejawia postaw innowacyjnych, umiejętności komunikacyjnych i wrażliwości społecznej.
źródło:http://stazysta.pracodawca.pl
Karta Nauczyciela zakłada, że powinnością nauczyciela jest dobro dziecka, odpowiedzialność za jego rozwój i przygotowanie do podejmowania decyzji. W związku z tym charakter tego zawodu wskazuje na konieczność posiadania przez nauczyciela odpowiednich cech osobowych. Nauczyciel pełni w szkole rolę specjalisty motywującego uczniów do nauki, pomagającego im w trudnościach dydaktycznych i wychowawczych, rolę opiekuna w sytuacjach niewłaściwego oddziaływania rodziny i kolegów, rolę doradcy rodziny. Współczesny nauczyciel staje dziś w wielorakiej roli, ma być zarówno przykładem dla uczniów na drodze kształtowania się wartości, jak również mistrzem i przewodnikiem po obszarze wiedzy i umiejętności uczniów. Poza tym, ma ciągle doskonalić swój warsztat pracy i wspierać działania szkoły. Biorąc pod uwagę zróżnicowany wiek nauczycieli i ich osobiste predyspozycje, trudno jest sobie wyobrazić, by wszyscy nauczyciele byli w stanie podołać takiej roli, jaka przypadła im do spełnienia.
Z tego również względu trudno jest podać określone cechy osobowościowe idealnego nauczyciela, który realizowałby założenia instytucji edukacyjnych i skutecznie nauczał. Istotnym jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: Jakie cechy określają sylwetkę nauczyciela?
Rogers (1967) w eseju „Can learning encompass both ideas and feelings” stwierdza, że nauczyciel powinien przejawiać swoją prawdziwą osobowość, jako że uczniowie są wyczuleni na wszelkie przekłamania i reagują zerwaniem więzi w przypadku oszukiwania ich. Zdaniem Rogers’a autentyczność nauczyciela ułatwia empatyczne rozumienie ucznia, a więc spojrzenie na proces nauczania niejako oczami ucznia.
Mimo, że opracowań dotyczących cech osobowości nauczycieli jest bardzo dużo to jednak to przedstawione przez Banacha (1995); wydają się najbardziej kompleksowe:
- otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia,
- kompetencja merytoryczna i metodyczna,
- poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość,
- sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów,
- dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania,
- dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach,
- tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna,
- umiejętność planowania i organizowania pracy własnej i zbiorowej,
- motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenie swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy),
- poczucie humoru (Banach, 1995)
Jak podaje Zaborowski w książce „Psycho-społeczne problemy pracy nauczyciela” nauczycielowi przypisuje się szereg funkcji: funkcję informacyjno-kształcącą, praktyczno-zawodową i funkcję społeczno zawodową. Aby nauczyciel mógł skutecznie wypełniać funkcje nałożone na niego przez społeczeństwo i instytucje edukacyjne musi on być wyposażony w określone kompetencje.
W tłumaczeniu brytyjskiego słownika „Kształcenie otwarte od A do Z” podana jest następująca definicja kompetencji:
„Kompetencja to szerokie pojęcie, które wyraża umiejętność transferu umiejętności i wiedzy do nowych sytuacji w obrębie sytuacji zawodowej. Obejmuje ono również organizację i planowanie pracy, gotowość do wprowadzenia innowacji i umiejętność radzenia sobie z niecodziennymi zadaniami. Termin ten obejmuje również cechy osobowości niezbędne do efektywnej współpracy z kolegami, menedżerami i klientami” (FRSE, 1997).
W wydanej niedawno publikacji Komisji Europejskiej „Kompetencje kluczowe” (FRSE, 2005) cytowanych jest kilka definicji kompetencji. Jedną z nich przedstawił w 1996 r. Coolahan:
„Kompetencje to ogólne zdolności (możliwości) oparte na wiedzy, doświadczeniu, wartościach oraz skłonnościach nabytych w wyniku oddziaływań edukacyjnych”.
Komitet Nauk Pedagogicznych PAN opracował standardy kompetencji zawodowych nauczycieli, w których wyszczególniono 5 grup: pragmatyczne, współdziałania, komunikacyjne, kreatywne, informatyczno-moralne (Denek, 1998)
Dyskusja wokół Europejskiej Strategii Edukacyjnej, tzw. Strategii Lizbońskiej przyniosła efekty w postaci pakietu kompetencji, wymaganych od europejskiego nauczyciela. Kompetencje te związane są z procesem uczenia się i nauczania, a więc są to: umiejętność pracy w wielokulturowej i zróżnicowanej społecznie klasie, tworzenia dogodnych warunków uczenia się. Nauczyciel musi posiadać umiejętność włączania technologii informacyjno-komunikacyjnej do codziennego funkcjonowania uczniów, pracy w różnych zespołach (team work), współpracy przy tworzeniu programów nauczania, organizacji procesu kształcenia i oceniania, a także umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów, umiejętność stałego poszerzania swojej wiedz i doskonalenia swoich umiejętności. Inne kompetencje związane są z kształtowaniem postaw uczniowskich, np.: umiejętność wykształcenia u uczniów postawy obywatelskiej i społecznej, umiejętność promowania takiego rozwoju kompetencji u uczniów, które pozwolą im z sukcesem funkcjonować w społeczeństwie wiedzy. Poza tym ważnym jest aby nauczyciel potrafił wkomponować wymienione wyżej kompetencje ponadprzedmiotowe w czasie nauczania/uczenia się określonego przedmiotu.
Negatywne komentarze na temat pracy nauczyciela dotyczą rekrutacji na studia pedagogiczne, która ma często postać selekcji negatywnej. Najzdolniejsze jednostki kierują swoje kroki w stronę kierunków bardziej rynkowych a
„wielki popyt na kandydatów w innych intratniejszych zawodach sprawia we wszystkich niemal krajach, iż do zawodu nauczycielskiego dostają się ludzie uprzednio wyselekcjonowani negatywnie w innych zawodach” (Niezgoda, 2004).
Wyniki pracy nauczyciela zależą nie tylko od wiedzy rzeczowej i umiejętności, ale także od stosunków łączących go z uczniami oraz od jego postawy wobec uczniów i klasy jako grupy społecznej. Praca nauczyciela polega na tworzeniu sytuacji dydaktycznych i wychowawczych. Na sytuacje te wpływają nieustannie zmęczenie, frustracja, złość, lęk nauczyciela ale również i dekoncentracja uwagi uczniów i spadek ich zainteresowania, których to czynników nauczyciel nie jest w stanie w pełni kontrolować.
